تأثیر آموزش تاب‌آوری خانواده بر سلامت روانی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی

نوع مقاله : پژوهش اصیل

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران.

2 استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران. (نویسنده مسئول)

3 استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران.

چکیده

هدف این پژوهش، بررسی تأثیر آموزش تاب‌آوری خانواده بر سلامت روانی مادران دارای فرزند کم‌توان ذهنی شهر شوش بود. این پژوهش شبه تجربی از نوع پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری این پژوهش مادران مراجعه‌کننده به مراکز توان‌بخـــشی شهر شوش در سال 95-94 بود. نمونه پژوهش 30 نفر از این مادران دارای فرزند کم‌توان ذهنی بود که از میان افراد داوطلب و در دسترس گزینش و به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه گمارده شدند. مادران در گروه آزمایش برای زمانی برابر 9 جلسه تحت آموزش تاب‌آوری خانواده قرار گرفتند. در پایان از هر دو گروه پس‌آزمون به عمل آمد. ابزار اندازه‌گیری، پرسشنامه سلامت روانی گلدبرگ بود. برآمدها نشان داد که در هم سنجی با گروه گواه، آموزش تاب‌آوری خانواده، سلامت روانی و سه بعد از آن (اضطراب، اختلال در کارکرد بدنی و افسردگی) را کاهش داد ولی تأثیر قابل‌توجهی در کاهش اختلال در کارکرد اجتماعی نداشت. برآمدهای تحلیل کوواریانس چند متغــــیره نشان داد که آموزش تاب‌آوری خانواده بر افزایش سلامت روانی این مادران تأثیر دارد (05/0p < ) و می‌تواند سلامت روانی آن‌ها را بهبود بخشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The effect of family resilience training on mental health of mothers whose children mind retarded

نویسندگان [English]

  • Nasrin Rezaeifar 1
  • Masoud Sadeghi 2
  • Mohammadali Sepahvandi 3
1 Master's degree in public psychology, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Psychology, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Psychology, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
چکیده [English]

The aim of the present study was to investigate the effect of family resiliency training on mental health of mothers whose children was suffered from mental disability in Susa city. This experimental study was pretest-posttest with a control group. Statistical society of this study was mothers who referred to rehabilitation center in the city of Susa in 2015-2016. The sample consisted of 30 mothers who were selected among volunteers and randomly assigned to experimental and control groups. Mothers in experimental group participated in 9 resiliency training center. At the end, both groups were assessed by posttest. Measurement instrument was Goldberg mental health questionnaire. The results showed that compared with the control group, family resiliency education, mental health and its three dimensions: anxiety, physical dysfunction reduced depression but it had no significant impact in reducing social dysfunction. The results of covariance analysis showed that family resilience training has an impact on the mental health of mothers (p < o/o5) and can improve their mental health.

کلیدواژه‌ها [English]

  • family resiliency
  • mental health
  • women with mental disability children
منابع
احمدی؛ رضا؛ شریفی درآمدی، پرویز(1393)، بررسی اثربخشی آموزش تاب‌آوری بر سلامت روانی افراد مبتلابه وابستگی مواد در کانون توسکای شهر تهران. فصلنامه مطالعات روان‌شناسی بالینی.16(4).
آریاپوران، سعید؛ امیری منش، مرضیه؛ اصلانی، جلال (1392). شیوع علائم افسردگی در زنان مطلقه: نقش پیش‌بینی کننده­ی گذشت حمایت اجتماعی و تاب‌آوری. فصلنامه مشاوره و روان‌درمانی خانواده. 2(3).
آزادی، س و آزاد، ح. (1390). بررسی رابطه حمایت اجتماعی، تاب‌آوری و سلامت روانی دانشجویان شاهد و ایثارگر دانشگاه شهر ایلام. مجله طب جانباز، 3 (12)، 58-48.
 بشارت، محمدعلی. (1386 ). تاب‌آوری، آسیب‌پذیری و سلامت روانی. مجله علوم روان‌شناختی، 6 (24): 383-373.
جلیلی نیکو، سعید؛ خرامین، شیرعلی؛ قاسمی جوبنه، رضا؛ محمدعلی­پور، زینب. (1394). نقش تاب‌آوری خانواده و ذهن­آگاهی در آمادگی اعتیاد دانشجویان. ارمغان دانش، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج، 4 (20).
حسینی قمی، طاهره و سلیمی بجستانی، حسین(1391). اثربخشی آموزش تاب‌آوری بر تنیدگی مادران دارای فرزند مبتلابه سرطان در بیمارستان امام خمینی تهران. مجله روان‌شناسی سلامت، شماره 4، 109-97.
حسینی قمی، طاهره،. ابراهیمی قوام، صغرا،. علوی، زهره، (1389). اثر اثربخشی آموزش تاب‌آوری براسترس مادران دارای فرزند مبتلابه سرطان در بیمارستان امام خمینی تهران. فصلنامه مطالعات روان‌شناسی بالینی، 1(1).
دوستی، مرضیه؛ پورمحمدی رضای تجریشی، معصومه؛ غباری بناب(1393). اثربخشی آموزش تاب‌آوری بر بهزیستی روان‌شناختی دختران خیابانی دارای اختلال‌های برونی‌سازی شده. روان‌شناسی تحولی: روانشناسان ایرانی. 11(41).
رحیمیان بوگر، اسحق؛ اصغر نژاد فرید، علی‌اصغر (1387). رابطه سرسختی روان‌شناختی و خود تاب‌آوری با سلامت روانی در جوانان و بزرگ‌سالان بازمانده زلزله شهرستان بم. مجله روانپزشکی و روان­شناسی بالینی ایران. شماره 8 و 70-62
سادات حسینی، ف؛ حسین چاری، م. (1392). بررسی مدارک مربوط به روایی و پایایی. مقیاس انعطاف‌پذیری خانواده مجله مشاوره و روان‌درمانی خانواده؛ 3 (2): 206-181.
شجاعی، س. (1391). طراحی برنامه‌های افزایش تاب‌آوری و بررسی اثربخشی آن بر تاب‌آوری و سلامت روانی خواهران و برادران با نشانگان داون. پایان‌نامه دوره دکترای رشته روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه تهران.
شجاعی، س.، به پژوه، ا.، شکوهی یکتا، م؛ و غباری بناب، ب. (1391). پیش‌بینی نشانه‌های سلامت روانی بر پایه تاب‌آوری در خواهران و برادران نوجوان با کم‌توانی ذهنی شهر شیراز در سال تحصیلی 1390-1391. مجله روان‌شناسی افراد استثنایی،  2 (6)، 46-21
شیخ‌زاده قولنجی، فرشته؛ ترخان، مرتضی، گلچین، ندا؛ زارع(1393). اثربخشی آموزش تاب‌آوری گروهی بر مؤلفه‌های سلامت عمومی دانش آموزان دختر دبیرستانی. مجله مطالعات روان‌شناختی، 10(4)، 71-53.
صفاری نیا، مجید.، ترخان، مرتضی و مهرآبادی، فاطمه(1393. (اثربخشی آموزش مصون‌سازی در مقابل تنیدگی بـر فرسـودگی شـغلی و تـاب­آوری کارکنـان دانشـگاه. مجله مطالعات روان‌شناختی. 10(1)، 108-89.
علیزاده، ح. (1390). تدوین برنامه پرورش تاب‌آوری و بررسی تأثیر آن بر بهزیستی روانی نوجوانان با اختلال‌های رفتاری برون نمود و درون نمود. طرح پژوهشی پژوهشکده کودکان استثنایی، سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی، سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی کشور.
کاوه، م (1389). تدوین برنامه افزایش تاب‌آوری در برابر تنیدگی و تأثیر آموزش آن بر مؤلفه‌های کیفیت زندگی پدرومادر دارای کودک کم‌توان ذهنی خفیف. پایان‌نامه دوره دکترای رشته روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی
کاوه، م.، علیزاده، ح.، ع؛ و برجعلی، ا. (1390). تدوین برنامه افزایش تاب‌آوری در برابر تنیدگی و تأثیر آن بر مؤلفه‌های کیفیت زندگی پدرومادر دارای کودک کم‌توان ذهنی خفیف. فصلنامه ایرانی کودکان استثنایی، 11(2)، 140-119
کشتکاران، طاهره(1388). رابطه الگوهای ارتباطی خانواده با تاب‌آوری در دانشجویان دانشگاه شیراز. مجله دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی. دانشگاه آزاد واحد خوراسگان، شماره39. 21-5.
کربلایی شیری فرد، ر. (1385 ). ساخت و هنجاریابی پرسشنامه­ای برای اندازه­گیری کیفیت زندگی خانواده­هایی با فرزند کم­توان ذهنی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته سنجش و اندازه­گیری. دانشگاه علامه. پایان‌نامه چاپ‌نشده. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
محمدی، ابوالفضل؛ آقاجانی، میترا؛ زهتاب ور، غلامحسین (1390). ارتباط اعتیاد، تاب‌آوری و مؤلفه‌های هیجانی. مجله روان‌پزشکی و روان‌شناسیبالینی ایران، سال هفدهم، شماره 2. 142-136
محمدی، مسعود. (1384)، بررسیعواملمؤثربرتاب­آوریدرافراددر معرضخطرسوءمصرفمواد،پایان‌نامهدکتری، دانشگاه علوم بهزیستی وتوان بخشی.
مرندی، علی‌اکبری، م. (1387) ملاحظات اقتصادی و سرطان در جمهوری اسلامی ایران. اولین کنگره مراقبت‌های حمایتی و تسکینی در سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران.
مؤمنی، خدا مراد؛ علیخانی، مصطفی(1392). رابطه کارکرد خانواده، تمایزیافتگی خود و تاب‌آوری با تنیدگی، اضطراب و افسردگی درزنان متأهل شهر کرمانشاه. فصلنامه مشاوره و روان‌درمانی خانواده، 3(2).
میکائیلی، نیلوفر؛ گنجی، مسعود؛ طالبی جویباری، مسعود(1391). مقایسه تاب‌آوری با رضایت زناشویی و سلامت روانی در پدرومادر با کودکان دارای ناتوانی یادگیری و عادی. مجله ناتوانی‌های یادگیری، 2(1). 137-120.
نریمانی، محمد؛ آقا محمدیان، حمیدرضا و رجبی، سوران (1386). مقایسه سلامت روانی مادران کودکان استثنایی با سلامت روانی مادران کودکان عادی، فصلنامه اصول بهداشت روانی، 33 و 34 و 24-15.
Arnaud, C., White-Koning, M., Michelsen, S. I., Parkes, J., Parkinson, K., Thyen, U., & McManus, V. (2008). Parent- reported quality of life of children with cerebral palsy in Europe. Pediatrics121(1), 54-64.
 Arrington, E. G., & Wilson, M. N. (2000). A re-examination of risk and resilience during adolescence: Incorporating culture and diversity. Journal of Child and Family Studies9(2), 221-230.
Bartone, P. T., Hystad, S. W., Eid, J., & Brevik, J. I. (2012). Psychological hardiness and coping style as risk/resilience factors for alcohol abuse.Military medicine177(5), 517-524.
Bonanno, G. A., & Mancini, A. D. (2012). Beyond resilience and PTSD: Mapping the heterogeneity of responses to potential trauma. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy4(1), 74.
Buchanan, A., and Brinke, J.T. (1998). Recovery from emotional and behavioralproblems. NHS Executive, Anglia, and Oxford: University of Oxford.
Burns, R. A., Fellow, P., Anstey, K.J., Windsor, T. D. (2011). Subjective well-being mediates the effects of resilience and mastery on depression and anxiety in a large community sample of young and middle-aged adults. Australian and New Zealand.
Carlton, B. S., Goebert, D. A., Miyamoto, R. H., Andrade, N. N., Hishinuma, E. S., Makini, G.K., & et al. (2006). Resilience, family adversity and well-being among Hawaiian and non-Hawaiian adolescents. International Journal of Social Psychiatry,52, 291-308.
Connor, K. M., & Davidson, J. R. (2003). Development of a new resilience scale: The Connor‐Davidson resilience scale (CD‐RISC). Depression and anxiety18(2), 76-82.
Goldstein, S., & Brooks, R. B. (2005). Resilience in children.
Gupta, A., & Singhal, N. (2004). Positive perceptions in parents of children with disabilities. Asia Pacific Disability Rehabilitation Journal15(1), 22-35.
Gutjahr, A. R. (2007). Child resilience program: An intervention for children of chronically mentally ill parents. PhD Thesis, School of Psychology,Spalding University, Louisville, Kentucky.
Hastings, R. P. (2003). Child behaviour problems and partner mental health as correlates of stress in mothers and fathers of children with autism. Journal of Intellectual Disability Research, 47(4‐5), 231-237.
Judkins, S. K. (2001). Stress, hardiness, and coping strategies among mid-level nurse managers: Implications for continuing higher education. Unpublished Doctoral dissertation,University of North Texas.
Lee, J. E., Sudom, K. A., & Zamorski, M. A. (2013). Longitudinal analysis of psychological resilience and mental health in Canadian military personnel returning from overseas deployment. Journal of occupational health psychology18(3), 327.
Lemay, R., & Ghazal, H. (2001). Resilience and positive psychology: finding hope. Child and Family5(1), 10-21.
Maddi, S. R., Khoshaba, D. M., Persico, M., Lu, J., Harvey, R., & Bleecker, F. (2002). The personality construct of hardiness: II. Relationships with comprehensive tests of personality and psychopathology. Journal of Research in Personality36(1), 72-85.
Manderscheid, R. W., Ryff, C. D., Freeman, E. J., McKnight, L. R., Dhingra, S., & Strine, T. W. (2010). Peer Reviewed: Evolving Definitions of Mental Illness and Wellness. Preventing chronic disease7(1).
Markovitz SE, Schrooten W, Arntz A, Peters ML. Resilience as a predictor for emotional response to the diagnosis and surgery in breast cancer patients. Psychooncology 2015.
Masten, A. S. (2001). Ordinary magic: Resilience processes in development. American Psychology, 56, 227-238.
Motamedi, S. H., Seyednour, R., Noorikhajavi, M., & Afghah, S. (2007). A study in depression levels among mothers of disabled children. Iranian Rehabilitation Journal5(5), 3-7.
Neill, J. T., & Dias, K. L. (2001). Adventure Education and Resilience: The Double- Edged Sword. Journal of Adventure Education and Outdoor Learning, 1(2), 35-
Noone, S. J., & Hastings, R. P. (2009). Building psychological resilience in support staff caring for people with intellectual disabilities Pilot evaluation of an acceptance-based intervention. Journal of Intellectual Disabilities13(1), 43-53.
Ogston, P. L., Mackintosh, V. H., & Myers, B. J. (2011). Hope and worry in mothers of children with an autism spectrum disorder or Down syndrome.Research in Autism Spectrum Disorders5(4), 1378-1384.
Pérez-López, F. R., Pérez-Roncero, G., Fernández-Iñarrea, J., Fernández-Alonso, A. M., Chedraui, P., Llaneza, P., & MARIA (MenopAuse RIsk Assessment) Research Group. (2014). Resilience, depressed mood, and menopausal symptoms in postmenopausal women. Menopause21(2), 159-164.
Pisula, E. (2007). A comparative study of stress profiles in mothers of children with autism and those of children with Down's syndrome. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities20(3), 274-278.
Prince-Embury, S. (2008). Translating resiliency theory for assessment and application in schools. Canadian
Reivich, K. & Shatte, A. (2002). The Resilience Factor: Seven Keys to Finding Your Inner Strength and Overcoming Life’s Hurdles. New York: Broadway Books.
Reivich, K., & Shatté, A. (2002). The resilience factor: 7 essential skills for overcoming life's inevitable obstacles. Broadway Books. 56 (4), 445-453.
Saloviita, T., Itälinna, M., & Leinonen, E. (2003). Explaining the parental stress of fathers and mothers caring for a child with intellectual disability: A double ABCX model. Journal of Intellectual Disability Research47(4‐5), 300-312.
Pisula, E. (2006). A comparative study of stress profiles in mothers of children with autism and those of children with Down's syndrome. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities20(3), 274-278.
Skehill, C. M. (2001). Resilience, coping with anextended stays outdoor education program, andadolescence mental health. Unpublished Honoursthesis, University of Canberra.
Song, J., Mailick, M.R., Greenberg, J.S., Ryff, C.D., Lachman, M.E. (2015). Cognitive aging in parents of children with disabilities. Journals of Gerontology, Series B: Psychological Sciences and Social
Steinhardt M, Dolbier C. (2008(. Evaluation of a resilience intervention to enhance coping strategies and protective factors and decrease symptomatology. J Am Coll Health; 56(4):445-53.
Tol, W. A., Song, S., & Jordans, M. J. (2013). Annual Research Review: Resilience and mental health in children and adolescents living in areas of armed conflict–a systematic review of findings in low‐ and middle‐ income countries. Journal of Child Psychology and Psychiatry54(4), 445-460.
Vincent, E. C. (2007). Gender differences in protective factors associated with educational, emotional and dual domain resilience. ProQuest.
Walsh, F. (2006). Strengthening family resilience. New York: Guilford Press.
Walsh, F. (2009). Spiritual Resourcein Family therapy. New York: Guilford Press.
Walsh, F. (2002). A Family Resilience Framework: Innovative Practice Applications. Family Relations; Vol. 51, No. 2.
Waugh. C.E. Fredrickson. B.L. Taylor, S.F. (2008). Adapting to listings and arrows: Individual
Wolf W. (2001). Embarrassment in diagnostic process. Mental Retarded, 3, 29 −31.
Zablotsky, Benjamin. Black., Lindsey I J., Matthew., Schieve, Laura A and. Blumberg, Stephen J(2015). Estimated Prevalence of Autism and Other Developmental Disabilities Following Questionnaire Changes in the 2014 National Health Interview Survey. National Health Statistics Reports n Number 87 n November 13. Page 2.