نویسندگان
1 استادیار مشاوره خانواده، گروه مشاوره، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل
2 کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی، دانشگاه محقق اردبیلی
3 کارشناس ارشد مشاوره خانواده، دانشگاه محقق اردبیلی
4 کارشناس ارشد روانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Family relationship and parent-child relations is a main factor in development and socialization of children. Distressed and disrupted relationship put people into suicide. The aim of this research was to investigate validity, reliability and Confirmatory factor analysis of “The Relationship dimension of the Family Environment Scale (FES)”, and its correlation with suicide in students. The study method was descriptive in the form of correlation. Statistical community included of all high school students in Ardabil city (12387 students) that 400 students based on Cochran's Sample Size Formula have been chosen as sample by available sampling. The research instrument was The Brief Family Relationship Scale (moos & moos) and Suicidal Behavior Questionnaire-Revised (Osman et al.). For analyzing data, Pearson correlation coefficient, Cronbach`s alpha coefficient and Confirmatory factor analysis were used. Cronbach`s alpha coefficient for total scale and subscales (Cohesion, Expressiveness and Conflict) was in turn 0/81, 0/77, 0/78, 0/77. There was a significant Correlation between The Brief Family Relationship Scale (p˂0/01, r=-0/32) and cohesion (p˂0/01, r=-0/30), Expressiveness (p˂0/05, r=-0/10) and Conflict (p˂0/01, r=0/26) subscales with suicide. Confirmatory factor analysis showed that this questionnaire has a good fitness (CFI=0/96, RMSEA= 0/056, RMR= 0/041, NFI=0/93). In regard to this results, we can conclude that this questionnaire has acceptable validity and reliability in Ardabil society.
کلیدواژهها [English]
خانواده مکانی امن برای زندگی مردان، زنان و کودکان در سراسر جهان است، این حقیقت وجود دارد که خانواده منبع حمایت و گاهی مانع رشد فردی یا اجتماعی، پناهگاهی هیجانی و گاهی منبع فشار هیجانی[1] است (Laura, Lippman & Bradford, 2013). روابط موجود در خانواده و رابطۀ والد - فرزندی عامل بسیار مهمی در رشد و اجتماعی شدن فرزندان است. (Mulyadi,Rahardjo,Basuki, 2016;Kim&Lee, 2013) نشان داده اند که روابط ضعیف و ناکارآمد بین والدین و کودکان باعث میشود که فرزندان از فشار تحصیلی در رنج باشند و احساس کنند که ازنظر اجتماعی موردحمایت نیستند و نیز در مواقع مشکلات احساس تنهایی کنند، ضمناً چنین روابط ضعیفی بر حرمت خود فرزندان نیز تأثیر منفی میگذارد (GhorbaniAmir&AhmadiGatab, 2011). برخی پژوهشها نشان دادهاند که وقتی والدین مراقبت، توجه، همدلی و حمایت را برای فرزندان فراهم میآورند، فرزندان نیز حرمت خود بالاتری از خود نشان میدهند (Trumpeter,Watson,O'Leary&Weathington, 2008)؛ همچنین، روابط همخوان بین والدین و فرزندان باعث تقویت و اعتمادبهخود در کودکان در مواجهه با چالشهای زندگی و مشکلات و بالا رفتن خودکارآمدی فرزندان میشود (Givertz & Segrin, 2014). لذا، هدف از پژوهش حاضر، بررسی ویژگیهای روانسنجی نسخۀ کوتاه مقیاس رابطۀ خانوادگی و برآورد همبستگی این متغیر با خود گزارش دهی رفتارهای خودکشی نوجوانان دبیرستانی است.
مقیاس الگوهای رابطۀ خانوادگی برگرفته از مقیاس محیط خانوادۀ Moos & Moos, 1994)) است. مهم است که اطلاعاتی در مورد سلامت خانواده داشته باشیم، زیرا مراقبت از سلامت، تأثیری اساسی در رشد بسیاری از اختلالات و تحول انواع مختلف شیوههای درمانی دارد. (Vianna, Silva, & Souza-Formigoni, 2007; Moos & Moos, 1994) محیط خانواده را بهصورت زیر تعریف کردهاند: ادراکی که هر فرد از خانواده خود (مثل ادراک از جو اجتماعی-خانوادگی منتج از روابط، رشد شخصی، سازماندهی و کنترل سیستم خانواده) دارد. آنها بر این باورند که محیط خانواده تحت تأثیر تعداد اعضای خانواده و فرایند انطباق آنها با محیط است. خصیصههای فردی هر یک از اعضای خانواده، توانایی مقابلهای و بهزیستی آنها میتواند کیفیت رابطۀ خانوادگی را تحت تأثیر خود قرار دهد. ازاینرو، وقتی یکی از اعضا نوعی اختلال هیجانی یا رفتاری از خود نشان میدهد، کل محیط خانواده احتمالاً تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. بدین دلیل بهصورت مقیاسی جداگانه درآمد. اولاً مقیاس اولیۀ محیط خانواده به سنجش 9 بعد پرداخته و تعداد سؤالات آن 90 مورد بوده است. ثانیاً، این سه خرده مقیاس الگوهای رابطۀ خانوادگی، بهعنوان ابعاد ارتباطی موجود در مقیاس Moos & Moos, 1994)) از آن جدا و بهصورت مقیاسی جداگانه درآمدند. هدف از آنها سنجش میزان حمایت در خانواده، ابرازگرای عقاید و هیجانات و چگونگی رویارویی با تعارض است.
کیفیت رابطۀ والد- نوجوان با پیامدهای مثبت و منفی در دوران نوجوانی همراه است که شامل شایستگی اجتماعی، ارزشهای مثبت، افسردگی و پرخاشگری میشود (McKinney & Renk, 2011). چنین روابطی نهتنها خود را بهصورت احساسات مثبتِ نزدیکی و صمیمیت نشان میدهد، بلکه میتواند خود را بهصورت احساسات منفیِ مرتبط با تعارض نشان دهد (Seiffge-Krenke, Overbeek & Vermulst, 2010). مقیاس فرم کوتاه رابطۀ خانوادگی شامل خرده مقیاسهای انسجام[2]، ابرازگری[3] و تعارض[4] میشود. در دهۀ اخیر، اکثریت کارهایی که در زمینۀ رفتارهای زوجین انجامشده بر موضوعاتی همچون قدرت، تصمیمگیری و برابری، عدم اطمینان، راهبردهای شریک برای حل تعارضهای بین نسلی بوده است (Helms, 2013). از این میان، یکی از عواملی که سلامت فرد را در مواجهه با حوادث استرسزای زندگی محافظت میکند و موجب سازگاری میشود، حس انسجام[5] است
(Grevenstein & Bluemke, 2015). Antonovsky, 1987))، حس انسجام را بهصورت جهتگیری شخصی به زندگی تعریف میکند و بر این باور خود تأکید دارد که از طریق حس انسجام میتوان توجیه کرد که چرا فردی میتواند حد بالایی از استرس را از سر بگذراند و سالم بماند. افراد دارای حس انسجام قوی نسبت به افراد دارای حس انسجام ضعیف در مقابل استرس بسیار مقاوم و سختکوش هستند (Kupka, Altshuler, Nolen, Suppes, Luckenbaugh & et al, 2007). بر اساس تئوری آنتونووسکی، حس انسجام یک تجربۀ درونی است که بهصورت تدریجی در طول دوران جوانی رشد میکند تا در یک فرد به یک کیفیت نسبتاً پایدار برسد (Langeland, & Wahl, 2009). سطوح بالای قابلیت ادراک و کنترلپذیری که در نظریۀ حس انسجام ارائهشده است، میتواند با فراهم کردن فرصت ادراک رویدادهای استرسزا بهصورت قابلکنترل و پیشبینی پذیر، میزان وقوع مقابلۀ کنشی فرد را تحت تأثیر قرار دهد (Meiring, 2011). حس انسجام را میتوان عامل تعیینکنندۀ سلامت روان در نظر گرفت، همچنین میتوان استدلال کرد که تغییر دائمی سطح حس انسجام، چه مثبت و چه منفی، نشاندهندۀ تغییرات اساسی در شرایط زندگی افراد است (Volanen, 2011). در کنار حس انسجام، مفهوم انسجام خانواده وجود دارد که بیشتر به مسئلۀ انسجام و پیوستگی در رابطۀ خانوادگی میپردازد. (Olson, 2000) مدل چرخهای، انسجام، انعطافپذیری و تبادل را جزو سه مهارت محوری میداند که معرف تبادلات خانواده هستند. انسجام خانواده بهصورت نوعی پیوند هیجانی تعریفشده که اعضای خانواده نسبت به همدیگر دارند (Olson, 1993) و در درون مدل چرخهای، انسجام میتواند در یک طیف پیوستاری بین گسستگی (سطح بسیار پائین انسجام) تا تنیدگی (سطح بسیار بالای انسجام) در نوسان باشد (Olson & Gorall, 2006) و عملکرد بهینه نیازمند سطح متعادلی از انسجام و انعطافپذیری در خانواده است. تحقیقات نشان داده که اختلال در انسجام و انعطافپذیری خانواده باعث بیماریهای روانی میشود (Koutra, Simos, Triliva, Lionis, & Vgontzas, 2016).
ابرازگری هیجانی[6] یکی دیگر از عواملی است که در بافت خانواده از اهمیت بالایی برخوردار است، بهطوریکه باعث تسهیل شایستگی فرزندان میشوند و باعث الگو گیری اجتماعی کودکان میشود که بهصورت یک بافت اولیه عمل میکند و در آن دیگر رفتارهای اجتماعی شدن هیجانی نیز رخ میدهد
(Are & Shaffer, 2016). (Morris, Silk, Steinberg, Myers, & Robinson, 2007) دریافتند که یک مدل سه عاملی، سه رویۀ تأثیر در تنظیم و سازگاری هیجانی در خانواده را مشخص میسازد: مشاهده و الگوسازی مدیریت هیجانی والدین، شیوههای خاص فرزند پروری و رفتارهای ابراز هیجانی و نیز ابرازگری کلی خانواده یا جوّ هیجانی. در این مدل سازگاری کودکان فرایند پیچیدهای است که وابسته به روابط چندگانه، متقابل و بههمپیوسته است.
Moos & Moos, 1981) (تعریف خاص و دقیقی از تعارض خانواده به دست دادهاند که ازجمله ارتباطهای معیوب در خانواده است. ازنظر آنها تعارض خانواده، میزان ابراز آزادانۀ خشم، پرخاشگری و تعارض میان اعضای خانواده است. Beavers & Hampson, 1990))، جنگهای آشکار/ پنهان، بحثوجدل، سرزنش، پذیرش مسئولیت شخصی و آهنگ احساسات منفی در خانواده را نیز زیر طبقۀ تعارض گنجاندهاند. همچنین تعارضات زناشویی با پیامدهای مهم در خانواده همانند فرزند پروری ناکارآمد، سازگاری ضعیف فرزندان، افزایش احتمال تعارضات والد- فرزندی مرتبط است (Grish, Fincham, 2001).
خودکشی[7] دومین عامل مرگومیر در بین نوجوانان و جوانان بین 15 تا 29 سال در سراسر دنیا است (Ma, Batterham, Calear, Han, 2016). برخی از محققان پیشنهاد کردهاند که سببشناسی خودکشی در جوانان کم سن و سال به دلیل اینکه این مرحله از زندگی با تغییرات سریع نظیر تغییر در ساخت خانوادگی، ترک خانواده، افزایش دسترسی به مواد و الکل، مشکلات اجتماعی، مالی و تحصیلی همراه است و نیز وجود عوامل مذکور این مرحله را از سایر مرحله متمایز میسازد (Arria, O'Grady, Caldeira, Vincent, Wilcox & Wish, 2009).
خودکشی یک رفتار چندبعدی است که درنتیجۀ عوامل مختلف ازجمله اختلالات روانی به ویژگی اختلال افسردگی اساسی (Harris & Barraclough, 1997)، پیشینۀ خانوادگی (David, Matthew, Christine, & Halina, 2010)، سوءمصرف مواد و الکل (Brener, Hassan & Barrios, 1999)، پیشینۀ خودکشی فردی (Berman, 2009)، ناامیدی (David Klonsky, Kotov, Bakst, Rabinowitz, & Bromet, 2012) عوامل زیست عصبی (سطح پایین سروتونین) (Pompili, Serafini, Innamorati, Möller-Leimkühler, Giupponi, & et al 2010) و زندگی پر استرس (Conwell, Duberstein, & Caine, 2002) بروز پیدا کرده و به شکل رفتاری عامدانه و از روی قصد برای خاتمه دادن به زندگی خود تعریف میشود (Nock, Borges, Bromet, Cha, Kessler, & Lee, 2008). تحقیقات نشان میدهد، یکی از فاکتورهای مهم در خودکشی، خانواده و روابط خانوادگی موجود در خانواده است (David, Matthew, Christine, & Halina, 2010؛ Arria & et al, 2009). مرزهای نقش جنسیتی زن و مرد تغییر کرده و این نقش در مردان خطرناکتر و محدودکنندهتر است (Payne, Swami & Stanistreet, 2008). نوع مرزها در روابط بین اعضای خانواده تأثیر دارند (مینوچین، ترجمه ثنایی، 1375) و عملکرد ایدهال خانواده زمانی رخ میدهد که مرزها واضح و بین استقلال و اتحاد تعادل برقرار باشد. مرزهای ارتباطی در خانواده باید بهاندازه کافی قوی باشند تا از رشد سالم سیستم حمایت کنند (مینوچین، 1386). گرایشهای خانوادگی شامل ابعادی مثل ساختار شخصیتی، ناامیدی، اختلال عاطفی و رفتار خودکشی میشوند، به نظر میرسد که اختلال شخصیت در افراد خودکشیگرا شایع است. همچنین گزارششده است که اختلالات شخصیت و دیگر اختلالات روانپزشکی همبود، خطر خودکشی را افزایش میدهد (Ak, Gülsün, & Özmenler, 2009).
نظر به اینکه خانواده مهمترین نهاد اجتماعی است و در سلامت فردی و اجتماعی بیشترین تأثیر را دارد و نیز ازآنجاکه رابطۀ والد- فرزندی، جزو بنیادیترین روابط انسانی است که میتواند مبنا و شالودهای برای شکلگیری هر نوع رابطۀ دیگری باشد، سلامت این ارتباط والدینی، از اهمیت شایانی برخوردار بوده و مدیریت تعارض، ابرازگری و انسجام در این رابطه از اهمیت بالایی برخوردار است. کیفیت رابطۀ والد- فرزندی مثل یک تیغ دو لبه است که هم میتواند تأثیر مثبت و هم منفی داشته باشد (Seiffge-Krenke, Overbeek & Vermulst, 2010)، نیاز به ابزاری معتبر برای سنجش کارکرد خانواده در کار با نوجوانان بر روی موضوعات مختلف و در بافتهای فرهنگی گوناگون حس میشود. بافتهایی که شامل رابطۀ خانوادگی، تابآوری و حمایت در برابر سوءمصرف مواد و آسیبشناسی روانی میشود (Fok, Allen, Henry & Team, 2014). ابزارهای مختلفی برای ارزیابی خانوادهها وجود دارد، اما در ایران مقیاسهای کمی برای ارزیابی نوع کارکرد و روابط موجود در خانواده وجود دارد و یا حداقل مقیاس چندانی بهصورت کوتاه برای سنجش متغیرهای انسجام، ابرازگری و تعارض در قالبی مفید و مختصر که نشان از ادراک اعضا باشد، وجود ندارد. تفاوت آن با مقیاسهای دیگر در این است که این مقیاس به ما کمک میکند تا جو موجود در خانواده را تشریح کنیم، ادراکهای والدین و فرزندان را با هم مقایسه کرده و به طرحریزی و نظارت بر تغییرات خانوادگی بپردازیم. همچنین میتواند برای ارزیابی تأثیر مشاوره یا هر نوع مداخله در خانواده به کار رود (Finney & Moos, 1984)، برای ارزیابی سطح انطباق کودکان و نوجوانان با والدین و خانواده (رینولد، اُلری و والکر، 1982)؛ بنابراین ساخت و هنجاریابی ابزاری جهت بررسی کیفیت و نوع روابط موجود در خانواده میتواند به سلامت و بهزیستی فردی و خانوادگی و اجتماعی کمک بسیاری نماید. با توجه به موارد مذکور، هدف از پژوهش حاضر بررسی ویژگیهای روانسنجی فرم کوتاه مقیاس الگوهای رابطۀ خانوادگی و همبستگی آن با خودکشی است. در این پژوهش در پی پاسخ به این سؤالات هستیم که:
1. آیا فرم کوتاه مقیاس الگوهای رابطۀ خانوادگی از پایایی و روایی برخوردار است؟
2. آیا فرم کوتاه مقیاس الگوهای رابطۀ خانوادگی با خودکشی همبستگی دارد؟
روش
روش پژوهش حاضر توصیفی و همبستگی بود. جامعه آماری کلیۀ دانشآموزان متوسطۀ دورۀ دوم آموزشوپرورش ناحیه یک شهر اردبیل (12387 نفر، اداره آماری سازمان آ.پ اردبیل) بود که در سال تحصیلی 96-1395 مشغول به تحصیل بودند. در تحلیل عاملی تأییدی حجم نمونه بر اساس متغیرهای پنهان تعیین میشود نه بر اساس متغیرهای مشاهدهپذیر و همچنین در مدل تحلیل عاملی تأییدی حداقل نمونه، 200 نفر است (حبیبی و عدن ور، 1396)، در این پژوهش 432 نفر بهعنوان نمونه، بر اساس نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند. ملاکهای ورود نمونهها شامل سن بین 14 تا 18 سال، داشتن هر دو والد، انگیزه جهت تکمیل پرسشنامه و رضایت آگاهانه میباشد. درنهایت پرسشنامۀ 400 نفر از دانشآموزان در این مطالعه موردبررسی قرار گرفتند. برای تجزیهوتحلیل دادهها علاوه بر آمار توصیفی، از آزمون همبستگی پیرسون، ضریب آلفای کرونباخ و تحلیل عاملی تأییدی (CFA) استفاده شد. کلیه دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS-23 و LISREL 8.8 تحلیل شدند.
ابزارها
فرم کوتاه مقیاس الگوهای رابطۀ خانوادگی[8]. مقیاس کوتاه رابطۀ خانوادگی اقتباسی از پرسشنامۀ 27 گویهای بعد رابطه مقیاس محیط خانوادۀ (Moos & Moos, 1994) است؛ که شامل خرده مقیاسهای انسجام، ابرازگری و تعارض (هرکدام 9 سؤال) میشود. این خرده مقیاسها بهاندازهگیری حمایت، ابرازگری عقاید و تعارض خشم در خانواده میپردازد. فرم کوتاه شامل 16 سؤال میشود که 7 سؤال اول انسجام، سه سؤال بعدی ابرازگری و 6 سؤال آخر تعارض در خانواده را میسنجد. نمرهگذاری سؤالات 11 تا 16 نیز بهصورت معکوس است. طیف نمره بهصورت لیکرتی سهدرجهای میشود (اصلاً: 0 تا حدودی: 1 و زیاد: 2). یافتههای (Fok, Allen, Henry & Team, 2014) نشان داد که مقیاس، از همسانی درونی قابلپذیرشی برخوردار است. بهطوریکه برای انسجام (83/0=a، 70/2=SD، 73/15=M) و تعارض (80/0=a، 51/2=SD، 06/13=M) و برای کل مقیاس (88/0=a، 53/5=SD، 76/34=M) همسانی بالا بوده، اما برای ابرازگری (65/0=a، 47/1=SD، 97/5=M) ضعیفتر بوده است. روایی همگرای مقیاس الگوهای رابطۀ خانوادگی با ابزار دلیل برای زندگی نیز مطلوب گزارششده است (01/0>p، 48/0=r).
پرسشنامۀ تجدیدنظر شدۀ خودکشی[9]، پرکاربردترین مقیاس خودکشی است که از 4 سؤال تشکیلشده است که هر گویه ابعاد مختلفی از قابلیت فرد برای خودکشی را موردسنجش قرار میدهد. گویه اول افکار و اقدام به خودکشی[10]، گویۀ دوم فراوانی افکار خودکشی طی سال گذشته، گویه سوم دربردارنده بیان نیت[11] و گویه چهارم احتمال اقدام به خودکشی را در آینده موردسنجش قرار میدهد. نقطه برش نمرۀ کلی این آزمون، نمره 7 برای جمعیت عادی و نمره 8 برای بیماران بالینی میباشد. همینطور نقطه برش سؤال اول 2 است. طراحان این مقیاس گزارش کردهاند که این ابزار دارای اعتبار درونی، پایایی خوب و همینطور توانایی تمیز گروه دارای تمایلات خودکشی از گروه فاقد گرایش به خودکشی است (Osman, Bagge, Gutierrez, Konick, Kopper & Barrios, 2001). این آزمون از پایایی درونی، روایی بالا و حساسیت عالی در تمیز آزمودنیهای خودکشیگرا از غیرخودکشیگرا برخوردار است (Osman & et al, 2001). در مطالعه رشید و کیانی، خرمدل، غلامی و صنوبر (2016) آلفای کرونباخ بر این ابزار در جامعۀ ایرانی در بین دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی 5/80 گزارششده است. ضمناً ویژگیهای روانسنجی این پرسشنامه در پژوهش مقدماتی رشید، میکائیلی، کیانی (2018) در جمعیت 909 نفری در ایران مورد تائید قرارگرفته و همسانی درونی آن مناسب گزارششده است (80= α).
شیوه اجرای پژوهش
نخست پرسشنامه فرم کوتاه الگوهای رابطۀ خانوادگی برای روابط کارآمد در خانواده به فارسی برگردانده شد، سپس طی کارشناسیهای انجامشده محتوای ترجمه با متن اصلی مورد همتاسازی قرار گرفت تا مفهوم اصلی پرسشها تغییر نکرده باشند. پس از انجام تغییرات، فرم اولیه به زبان فارسی تنظیم و در مرحلۀ بعدی، پرسشنامۀ ترجمهشده توسط فرد دیگری به زبان انگلیسی بازگردانده شد. متن انگلیسی نخستین، با متن برگردانده شدۀ دوم، توسط مترجمان مورد مقایسه قرار گرفت. در این بررسی بیشتر آیتمها یکسان بودند و شمار کمی از آنها به اصلاح نیاز داشت که اصلاحها در متن فارسی اعمال شد. همچنین برای تعیین روایی صوری از نسخۀ فارسی پرسشنامه، فرمی تهیه و در اختیار چند نفر از متخصصان قرار گرفت تا سؤالات از نظر شفافیت، روان و قابلفهم بودن و تناسب با شرایط فرهنگی جامعه ما موردبررسی قرار گیرد. ازنظر متخصصان مقیاس مذکور به لحاظ صوری ابزاری روا تشخیص داده شد. برای به دست آوردن تصویر دقیقتر و بدون ابهام و امکان اجرای آنها در نمونة اصلی، یک بررسی راهنما روی 30 دانشآموز در جامعۀ موردپژوهش اجرا شد. در این مطالعه مقدماتی، تراز آلفای کرونباخ برای کل مقیاس و خرده مقیاسهای انسجام، ابرازگری و تعارض به ترتیب 78/0، 75/0، 77/0، 74/0 به دست آمد.
اخلاق در پژوهش
برای اجرای آزمون نیز ابتدا ملاک ورود به این مطالعه مانند سن، کلاس درسی و همچنین در قید حیات بودن والدین لحاظ شد. این آزمودنیها حتماً باید دانشآموز و در حین تحصیل باشند. سپس بعد از توضیح هدف از این مطالعه و جلب رضایت آگاهانه و اظهار محرمانه بودن نتایج، از آزمودنیها خواسته شد که پرسشنامه را تکمیل کنند.
یافتهها
در این پژوهش، 218 نفر از نمونه، پسر و 182 نفر دختر بودند. همچنین نمونه پژوهشی ازلحاظ پایه تحصیلی، 7 نفر از پایه اول مقطع متوسطه، 6 نفر از دوم دبیرستان، 157 نفر از سوم دبیرستان و 230 نفر نیز از مقطع چهارم دبیرستان بودند. ازلحاظ رشته تحصیلی، 87 نفر از رشته ریاضی فیزیک، 210 نفر از رشته تجربی، 74 نفر از رشته انسانی و 29 نفر از رشته فنی و حرفهای بودند.
جدول 1. میانگین و انحراف معیار نمرههای مقیاسهای فرم کوتاه الگوی رابطۀ خانوادگی و پرسشنامه خودکشی
متغیر |
پسران |
دختران |
کل |
|||
میانگین |
انحراف معیار |
میانگین |
انحراف معیار |
میانگین |
انحراف معیار |
|
انسجام |
74/17 |
9/2 |
91/16 |
2/3 |
37/17 |
06/3 |
ابرازگری |
94/6 |
38/1 |
71/6 |
39/1 |
83/6 |
39/1 |
تعارض |
21/13 |
86/2 |
57/12 |
98/2 |
92/12 |
93/2 |
الگوی رابطۀ خانوادگی |
91/37 |
62/5 |
15/36 |
14/6 |
13/37 |
91/5 |
خودکشی |
61/7 |
5/4 |
91/7 |
15/5 |
74/7 |
8/4 |
همانطور که در جدول 1 مشاهده میشود، میانگین و انحراف معیار فرم کوتاه مقیاس رابطۀ خانوادگی به ترتیب 13/37 و 91/5، میانگین و انحراف معیار خرده مقیاس انسجام به ترتیب برابر با 37/17 و 06/3، میانگین و انحراف معیار خرده مقیاس ابرازگری به ترتیب برابر با 83/6 و 39/1، میانگین و انحراف معیار خرده مقیاس تعارض به ترتیب برابر با 92/12 و 93/2 و میانگین و انحراف معیار مقیاس خودکشی به ترتیب برابر با 74/7 و 8/4 است.
بهمنظور کسب اطمینان از روایی مقیاس، روایی صوری، همزمان و سازه در خصوص این مقیاس بررسیشده است.
جدول 2. ضریب همبستگی بین فرم کوتاه مقیاس رابطۀ خانوادگی و خرده مقیاسهای آن با مقیاس خودکشی
|
متغیرها |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
1 |
رابطۀ خانوادگی |
1 |
|
|
|
|
2 |
انسجام |
**89/0 |
1 |
|
|
|
3 |
ابرازگری |
**57/0 |
**49/0 |
1 |
|
|
4 |
تعارض |
**80/0 |
**51/0 |
**15/0 |
1 |
|
5 |
خودکشی |
**32/0- |
**30/0- |
*10/0- |
**26/0 |
1 |
01/0>p** 05/0>P*
همانطور که در جدول 2 مشاهده میشود، نمرۀ کل مقیاس و زیرمقیاسهای آن با خودکشی در سطح 95 درصد اطمینان معنادار است. همبستگی فرم کوتاه رابطۀ خانوادگی و خرده مقیاسهای انسجام، ابرازگری و تعارض با خودکشی به ترتیب 32/0، 30/0-، 10/0- و 26/0 بهدستآمده است. این همبستگی به معنای روایی همزمان مناسب و مطلوب آن تلقی میشود.
روایی سازه فرم کوتاه مقیاس رابطۀ خانوادگی به دو شیوه محاسبه ضریب همبستگی مقیاس با خرده مقیاس آن و تحلیل عاملی تأییدی موردبررسی قرارگرفته است.
همانطور که در جدول 2 مشاهده میشود، ضرایب بین مقیاس با سه مقیاس انسجام، ابرازگری و تعارض به ترتیب 89/0، 57/0 و 80/0 بهاندازۀ کافی بالا بوده و در سطح (01/0>P) معنیدار هستند. از طرف دیگر ضرایب همبستگی بین خرده مقیاس انسجام با ابرازگری 49/0 و بین خرده مقیاس ابرازگری با تعارض 15/0 است که در مقایسه با ضرایب همبستگی مقیاس با خرده مقیاسها، مقدار کمتری را نشان میدهند. به لحاظ نظری، آزمون باید با خرده مقیاسها همبستگی بالایی داشته و خرده مقیاسها با هم همبستگی کمتری داشته باشند.
بررسی روایی سازه فرم کوتاه مقیاس رابطۀ خانوادگی، بهواسطه تحلیل عاملی تأییدی با استفاده از لیزرل[12] 8/8 صورت گرفت. برای برآورد مدل از روش حداکثر احتمال و بهمنظور بررسی برازش مدل از شاخصهای مجذور خی دو، شاخص نسبت مجذور خی دو به درجه آزادی، شاخص نیکویی برازش[13]، شاخص نیکویی برازش انطباقی[14]، شاخص برازش مقایسهای[15]، خطای ریشه مجذور میانگین تقریب[16] و باقیمانده مجذور میانگین[17] استفادهشده است. اگر مجذور خی دو ازلحاظ آماری معنادار نباشد دال بر برازش بسیار مطلوب مدل است، اما این شاخص در نمونههای بزرگتر از 100 بهطور کاذب معنادار است و ازاینرو شاخص معتبری برای سنجش و ارزیابی مدل نیست. اگر شاخصهای برازش مقایسهای، نیکویی و انطباقی بزرگتر از 90/0 باشد، مدل از برازش مطلوبی برخوردار است. اگر شاخصهای خطای ریشه مجذور میانگین تقریب و باقیمانده مجذور میانگین کمتر از 05/0 باشند، مدل از برازش مطلوبی برخوردار است.
شکل 1. مدل استاندارد تحلیل عاملی تأییدی مرتبه اول مقیاس رابطۀ خانوادگی
جدول 3. نتایج حاصل از محاسبه شاخصها در تحلیل عاملی تأییدی فرم کوتاه مقیاس رابطۀ خانوادگی
16x2"> |
16x2/df"> |
GFI |
AGFI |
CFI |
NFI |
RMSEA |
RMR |
04/108 |
24/1 |
96/0 |
93/0 |
96/0 |
93/0 |
056/0 |
041/0 |
همانطور که در جدول 3 مشاهده میشود، کلیۀ شاخصهای برازندگی نشان میدهد که مدل اندازهگیری فرم کوتاه مقیاس رابطۀ خانوادگی برازش مناسب و درنتیجه، روایی سازه قابلقبولی دارد.
جدول 4. بارهای عاملی، وزن استاندارد غیراستاندارد و استاندارد مدل تحلیل عاملی تأییدی مقیاس رابطۀ خانوادگی
|
وزن غیراستاندارد |
وزن استاندارد |
خطای استاندارد |
سطح بحرانی |
سطح معنیداری |
a7 |
99/0 |
62/0 |
135/0 |
99/12 |
000/0 |
a6 |
287/1 |
74/0 |
109/0 |
38/16 |
000/0 |
a5 |
358/1 |
79/0 |
110/0 |
23/18 |
000/0 |
a4 |
262/1 |
71/0 |
110/0 |
68/15 |
000/0 |
a3 |
939/0 |
56/0 |
099/0 |
41/11 |
000/0 |
a2 |
658/0 |
41/0 |
090/0 |
04/8 |
009/ |
a1 |
335/1 |
75/0 |
111/0 |
93/16 |
000/0 |
a10 |
732/0 |
43/0 |
341/0 |
31/4 |
017/0 |
a9 |
603/2 |
69/0 |
634/0 |
92/11 |
000/0 |
a8 |
342/2 |
60/0 |
577/0 |
55/10 |
000/0 |
a16 |
195/1 |
70/0 |
106/0 |
89/14 |
000/0 |
a15 |
301/1 |
76/0 |
080/0 |
45/16 |
000/0 |
a14 |
844/0 |
63/0 |
076/0 |
88/12 |
000/0 |
a13 |
309/1 |
73/0 |
082/0 |
60/15 |
000/0 |
a12 |
634/0 |
49/0 |
072/0 |
65/9 |
000/0 |
a11 |
580/0 |
48/0 |
074/0 |
31/7 |
003/0 |
جدول 4 بارهای عاملی استاندارد نشده و استانداردشده به همراه مقدار t را بحرانی نشان میدهد. همانگونه که در جدول مشاهده میشود سطح معنیداری کمتر از 05/0 نشاندهنده این است که مدل روابط عاملی متغیرهای پنهان با متغیرهای مشاهدهپذیر مدل تائید شده و باید در مدل باقی بمانند.
در ادامه بهمنظور دستیابی به ساختار عاملی دقیقتر، از روش تحلیل عاملی مرتبه دوم استفاده شد. هدف این شیوه، رسیدن به یک روش معنادارتر از دادهه میباشد. در اینگونه مدلها فرض بر این است که خود متغیرهای مکنون در واریانس مشترک، ناشی از یک یا چند عامل مرتبه بالاتر است. این روش برای مطالعه مناسب بودن ساختار عاملی پرسشنامه و تائید وجود مؤلفههای ادعایی سازنده یا پژوهشهای مربوطه استفاده میشود (محسنین و اسفیدانی، 1393).
شکل 2. مدل استاندارد تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم مقیاس رابطۀ خانوادگی
جدول 5. شاخصهای برازش الگوی تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم مقیاس رابطۀ خانوادگی
16x2"> |
16x2/df"> |
GFI |
AGFI |
CFI |
NFI |
RMSEA |
RMR |
32/152 |
20/2 |
94/0 |
91/0 |
93/0 |
90/0 |
062/0 |
049/0 |
مقادیر شاخصهای برازندگی مرتبه دوم مدل اندازهگیری مقیاس رابطۀ خانوادگی نیز مانند مقادیر مرتبه اول، نشانگر قابلقبول و مطلوب بودن شاخصهای برازندگی و درنتیجه برازش و صحت مناسب دادههاست.
پایایی مقیاس فرم کوتاه رابطۀ خانوادگی. بهمنظور بررسی پایایی مقیاس از دو روش همسانی درونی و باز آزمایی استفاده شد. در این از ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاس رابطۀ خانوادگی به تفکیک جنسیت استفاده شد که در جدول 6 آورده شده است
جدول 6. ضرایب آلفای کرونباخ برای مقیاس و خرده مقیاسهای فرم کوتاه رابطۀ خانوادگی به تفکیک جنسیت
|
پسر |
دختر |
||||||
مقیاس |
رابطۀ خانوادگی |
انسجام |
ابرازگری |
تعارض |
رابطۀ خانوادگی (نمره کل) |
انسجام |
ابرازگری |
تعارض |
|
74/0 |
72/0 |
70/0 |
76/0 |
78/0 |
76/0 |
79/0 |
78/0 |
بهمنظور بررسی پایایی مقیاس رابطۀ خانوادگی از طریق باز آزمایی، این پرسشنامه بر روی 70 نفر از دانش آموزان به فاصله زمانی 2 هفته اجرا گردید و با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، ضریب اعتبار باز آزمایی به تفکیک جنسیت به دست آمد.
جدول 7. ضریب قابلیت اعتبار باز آزمایی برای الگوی رابطۀ خانوادگی و خرده مقیاسهای آن (70=n)
|
|
اولین اجرا |
دومین اجرا |
||||||
الگوی رابطۀ خانوادگی و خرده مقیاسهای آن |
ضریب همبستگی |
پسر |
دختر |
پسر |
دختر |
||||
|
|
M |
SD |
M |
SD |
M |
SD |
M |
SD |
انسجام |
78/0 |
79/14 |
087/3 |
78/16 |
347/3 |
18/15 |
735/3 |
53/17 |
729/4 |
ابرازگری |
69/0 |
29/5 |
109/1 |
36/4 |
215/1 |
04/5 |
09/6 |
89/4 |
367/1 |
تعارض |
70/0 |
35/15 |
689/3 |
89/14 |
829/3 |
47/14 |
75/14 |
67/14 |
039/4 |
بحث و نتیجهگیری
هدف از پژوهش حاضر بررسی ویژگیهای روانسنجی فرم کوتاه مقیاس الگوهای رابطهای خانوادگی است. نتایج نشان داد که این مقیاس از پایایی و روایی مناسبی برخوردار است. یافتۀ پژوهش حاضر با یافتۀ Fok & et al, 2014) ( مبنی بر همبستگی مستقیم بین الگوهای رابطۀ خانوادگی با مقیاس دلیل برای زندگی و همچنین همبستگی معکوس بین مقیاس خودکشی با مقیاس دلیل برای زندگی همخوانی دارد. همچنین در یافتۀ Fok & et al, 2014) (، خرده مقیاس ابرازگری کمتر همبستگی را با خودکشی داشت؛ یعنی هرچه ابرازگری در فرد بالاتر باشد، احتمال خودکشی کمتر میشود. در تبیین این رابطه میتوان گفت، ابزارگری بالاتر باعث میشود که رفتارهای درونی کردن[18]، کمتر اتفاق بیافتد و این خود باعث گرایش کمتر فرد به سرکوبی میشود. پس وقتی فردی هیجان سرکوبشده نداشته باشد، کمتر به سمت رفتارهای خود آسیبرسان پیش میرود (Lester & linsley, 1988). کیفیت رابطۀ والد- نوجوان با پیامدهای مثبت و منفی در دوران نوجوانی همراه است که شامل شایستگی اجتماعی، ارزشهای مثبت، افسردگی و پرخاشگری میشود (McKinney & Renk, 2011). چنین روابطی نهتنها خود را بهصورت احساسات مثبتِ نزدیکی و صمیمیت نشان میدهند، بلکه میتواند خود را بهصورت احساسات منفیِ مرتبط با تعارض نشان دهد (Seiffge-Krenke, Overbeek & Vermulst, 2010). رابطۀ متعارض والد-فرزندی که با ویژگیهایی همچون مجادلههای شدید هیجانی، خصومت و عداوت، عدم کنترل مشخص میشود، پیشبینی کنندۀ رفتارهای خطرناک در بحبوحۀ نوجوانی است (Lam, Solmeyer & McHale, 2012). چنین والدینی نمیتوانند بهصورت درست و شایسته با فرزندان تبادل برقرار کنند و حتی میتوانند باعث القاء احساس ناامنی در آنها شوند. مشکلات در این روابط میتواند باعث سرکشی نوجوانان از طریق جستجوی صمیمیت در گروه همسالان شود (McElwain, & Bub, 2015). ازآنجاکه مکانیسمهای برانگیزانندۀ نزدیکی و صمیمیت در روابط بسیار متفاوت از مکانیسمهای برانگیزانندۀ تعارض هستند، پاسخ نوجوانان به هرکدام از آنها ممکن است متفاوت باشد. رابطۀ نزدیک والد- فرزندی دارای ویژگیهای حمایت، گرمی، پرورش و درگیری نزدیک است و چنین والدینی بیشتر در دسترس فرزندان هستند و تبادلات گشودهتری دارند (Kerpelman, McElwain, Pittman & Adler-Baeder, 2016).
بهطور خلاصه، مقیاس الگوی رابطۀ خانوادگی ابزار مناسبی برای ارزیابی ادراک نوجوانان از کارکرد خانوادهشان است و این کار را از طریق آزمون سه بعد رابطۀ خانوادگی یعنی تعارض، ابرازگری و انسجام انجام میدهد. این مقیاس برای گروههای فرهنگی جمعگرا نیز مناسب است و در همین راستا یافتههای این پژوهش نشان داده که میتواند در جامعۀ ما نیز بهطور مناسبی مورداستفاده قرار گیرد. هنوز نیاز به تحقیقات بیشتری است تا ویژگیهای روانسنجی این ابزار موردبررسی دقیقتری قرار گیرد و تفسیر نمرات در این گروه فرهنگی متمایز، معتبر شود.
محدودیت و پیشنهادها. این ابزار برای اولین بار به فارسی برگردانده شده است و در روایی و پایایی آن باید دقت کرد، بنابراین در تعمیم نتایج آن باید با احتیاط عمل شود. بهتر است پژوهشهای دیگری جهت روایی و اعتبار بالاتر این ابزار انجام شود. ضمناً، نظر به اینکه این پژوهش در جامعۀ خاصی صورت گرفته است، پیشنهاد میشود در فرهنگهای دیگر نیز اجرا و موردبررسی قرار گیرد.
عدم تعارض منافع. تصریح میگردد که در این پژوهش، هیچگونه تعارض منافعی وجود نداشته و این پژوهش با هزینه شخصی پژوهشگران انجامشده است.
تشکر و قدردانی. این تحقیق حاصل هزینههای مالی و زمانی شخصی پژوهشگران است و نیز مرهون زحمات افراد بسیاری، خصوصاً دانشآموزانی است که در این پژوهش مشارکت داشتهاند. از تمام کسانی که در این مطالعه همکاری کردهاند تشکر و قدردانی میشود.
[1].emotional pressure
[2]. cohesiveness
[3]. expressiveness
[4]. conflict
[5]. sense of cohesiveness
[6]. emotional Expressiveness
[7]. suicide
[8]. the brief family relationship scale
[9]. ssuicidal behavior qquestionnaire-revised
[10]. suicidal ideation and attempt
[11]. communication of intent
[12]. Lisrel
[13]. Goodness of Fit Index
[14]. Adjusted Goodness of Fit Index
[15]. Comparative Fit Index
[16]. Root Mean Square Error Approximation
[17]. Root Mean Square Residual
[18].Inward Behavior